Crespi d’Adda – Werelderfgoed

Dit keer een specialleke, industrieel werelderfgoed uit de laat 19^e en begin 20^e eeuw. Crespi d’Adda in Lombardije. Sinds 1995 staat deze site op de werelderfgoedlijst als industrieel patrimonium.Wil je dit even bekijken in een YouTube filmpje, dan kan dit als je hier klikt. Enkel jaren geleden brachten wij er een week vakantie door.  Waarom zul je je afvragen een dergelijke site bezoeken?

• Crespi d'Adda is wat mij betreft de meest complete en best bewaarde bedrijvenstad van Europa. Het heeft een eigen ziel, in essentie onaangetast door de tijd. Een bezoek kan je uit de grenzen van tijd en ruimte halen. Crespi d'Adda is niets veranderd sinds de jaren 1930 - de huizen, de stedelijke structuur, de grenzen zijn allemaal hetzelfde.
• Crespi d'Adda ligt tussen twee rivieren in een beschermd gebied van Parco Adda Nord en is ideaal voor wandelingen of fietstochten op het platteland. U kunt gemakkelijk verschillende sites bezoeken die geassocieerd zijn met Leonardo da Vinci en andere monumenten van historisch, artistiek en architecturaal belang in de nabije omgeving.
• Crespi d'Adda is een rustige oase om langzaam te worden ontdekt, volgens de ritmes van het verleden. Hoewel het oorspronkelijk een industriële nederzetting was, moet de inherente schoonheid van de omgeving in een rustig tempo worden ervaren. Een oase van rust uitgehouwen in een industriegebied met een hoge dichtheid.
• Crespi d'Adda zou niet hebben kunnen bestaan zonder water. De Adda-rivier, de Brembo en de Naviglio Martesana vormen een belangrijk deel van haar geschiedenis. Ondanks zijn vloeibare aard, werd het de solide factor die dient als de basis voor leven en werk. Water is het leven gevende element, het vruchtwater dat de bedrijfsstad koesterde.

Naast mooie herinneringen houden wij er eeuwige diepe vriendschapsbanden aan over. En telkens wij in de buurt zijn staat de deur van Domenico en zijn familie voor ons open.

Het is het voorbeeld van een bedrijfsdorp, wij zouden dit een cité noemen. Deze werden gebouwd in Europa en Noord-Amerika door verlichte industriëlen, om te voldoen aan de behoeften van hun arbeiders. De plek is intact en wordt gedeeltelijk gebruikt voor industriële doeleinden, hoewel haar voortbestaan momenteel wordt bedreigd door veranderende economische en sociale omstandigheden.

De eerste bedrijfsdorpen werden gebouwd in België, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk om de grote personeelsaantallen van fabrieken te huisvesten. Pas na de oprichting van de nationale markt (na politieke eenwording) werden dergelijke dorpen opgericht in Italië.  Crespi d’Adda is hiervan het meest kenmerkende en complete voorbeeld.

Het textielarbeidersdorp Crespi d'Adda in het uiterste zuiden van de Isola Bergamasca, tussen de rivieren Adda en Brembo en de uitlopers van de Alpen. Het dorp werd gesticht door Cristoforo Benigno Crespi om de arbeiders in zijn textielfabriek te huisvesten en de uiteindelijke vorm werd ontwikkeld door Cristoforo's zoon, Silvio Benigno Crespi, die het functioneren van de Duitse en Engelse katoenfabrieken had bestudeerd. Hij ontwikkelde de stad om comfortabele huizen en diensten te bieden om een stabiel personeelsbestand te behouden en industriële conflicten te voorkomen. De stad bleef tot de jaren 1970 eigendom van één bedrijf, waarna veel gebouwen, met name huizen, aan particulieren werden verkocht. De industriële activiteit is aanzienlijk afgenomen met een overeenkomstige ontvolking. De stad werd voltooid aan het einde van de jaren 1920 en bood medewerkers een hoge levensstandaard met woningen in eengezinswoningen (elk met een eigen tuin) en gemeenschapsdiensten die hun tijd ver vooruit waren. 

De hele stad werd in geometrisch regelmatige vorm aangelegd, gehalveerd door de hoofdweg van Capriate. De fabrieksgebouwen en de kantoren bevonden zich aan de ene kant van deze weg, op de linkeroever van de rivier de Adda, en het dorp zelf aan de overkant van de weg langs een rechthoekig raster van wegen in drie lijnen. De huizen verschillen in stijl van elkaar en bieden een mooie afwisseling in het stadsbeeld, een variëteit die overeenkomt met de rol die de bewoners oorspronkelijk speelden in de fabriek.

Werknemers profiteerden van andere voorzieningen naast huisvesting, waaronder openbare toiletten en washuizen, een kliniek, een consumentencoöperatie, een school, een klein theater, een sportcentrum, een huis voor de plaatselijke priester en een voor de dokter, een waterkrachtcentrale station dat gratis elektriciteit en andere gemeenschappelijke diensten heeft geleverd. Er waren ook gebouwen met een meer symbolische waarde, zoals de kerk, het kasteel (verblijf van de familie Crespi), een nieuw kantorencomplex en huizen voor de fabrieksmanagers ten zuiden van de arbeiderswoningen.

Crespi d'Adda is een uitstekend voorbeeld van het fenomeen uit de 19e en vroege 20e eeuw van de 'Compagniestad' in Europa en Noord-Amerika, dat een uitdrukking was van de heersende filosofie van verlichte industriëlen tegenover hun werknemers.

Criterium IV: Crespi d'Adda is een uitzonderlijk voorbeeld van een werkend dorp van Europa en Noord-Amerika, daterend uit de 19e en 20e eeuw, en weerspiegelt de overheersende filosofie van verlichte industriëlen met betrekking tot hun werknemers.

Criterium V: Crespi d'Adda is een zeldzaam voorbeeld van een 'bedrijvenstad' omdat de stedelijke en architecturale structuur ongewijzigd is en de onvermijdelijke dreiging van de evolutie van de economische en sociale omstandigheden heeft overleefd

Crespi d'Adda heeft veel van zijn integriteit bewaard, omdat alle aspecten van de industriële stad goed bewaard blijven, inclusief fabrieken, woningen en diensten. Dit is hoofdzakelijk te wijten aan het feit dat de fabrieksproductie tot 2004 voortduurde. Als gevolg hiervan zijn openbare, particuliere en industriële gebouwen intact gebleven en zijn ze niet gesloopt of aanzienlijk gewijzigd. Bovendien heeft deze situatie het mogelijk gemaakt om de relaties tussen deze samenstellende elementen te behouden.

Hoewel het dorp intact blijft, vormen veranderende economische en sociale omstandigheden, met name een afnemende bevolking, een potentiële bedreiging voor het voortbestaan ervan. Deze dreiging kan worden ingeperkt en beperkt door recente positieve veranderingen met een demografisch en sociaal-economisch plan.

De geïsoleerde ligging van Crespi d'Adda in de vallei van de rivier is deels te danken aan haar opmerkelijke authenticiteit, in vergelijking met andere Italiaanse en Europese steden waar wijzigingen en aanpassingen werden aangebracht door hun eigenaars vanwege hun nabijheid ten opzichte van grote steden en als reactie daarop. aan veranderende economische omstandigheden en sociale structuren.

Het dorp heeft alle oorspronkelijke elementen van een bedrijvenstad behouden. Authenticiteit in vorm en ontwerp is duidelijk in de lay-out van het stratenpatroon en het voortbestaan van de gebouwen. Openbare gebouwen, privégebouwen en industriële gebouwen blijven intact en zijn niet gesloopt of aanzienlijk gewijzigd. Er is echter enige verandering opgetreden, zoals aanpassing van de kleuren van de woningen aan hun oorspronkelijke witte buitenkant met rode bakstenen rondom raamkozijnen. Bovendien heeft de wijziging in de industriële praktijk geleid tot een verandering van gebruik voor veel gebouwen.

Het onroerend goed wordt beheerd door de gemeente Capriate San Gervasio, met een zekere verantwoordelijkheid voor het Consorzio Parco Regionale Adda Nord, dat verschillende beschermingsniveaus geniet: nationaal, regionaal en lokaal. Op nationaal niveau valt de stad onder de bescherming van het wetsdecreet 42/2004, de code van het cultureel erfgoed en het landschap, die het bestempelde als een "stedelijk centrum van historisch karakter en ecologisch belang". Deze wetgeving legt een aantal beperkingen op aan eigenaars. In zowel het historische centrum als het omringende landschap wordt autorisatie voor elke interventie toegestaan of geweigerd door de relevante autoriteit (bijvoorbeeld een regio kan delegeren aan een gemeente) om de verenigbaarheid van het project met de instandhoudingscriteria te waarborgen. Op gemeentelijk niveau wordt bescherming geboden door een verbod op ongepaste stadsontwikkeling of modificaties.

Aanvullende maatregelen zijn van toepassing op de belangrijkste gebouwen van het complex, zoals het mausoleum van de familie Crespi, alle openbare eigendommen en het eigendom van de Rooms-katholieke kerk. Crespi d'Adda wordt ook onderworpen aan een instrument van stedelijke planning. Dit plan regelt beslissingen over interventiemethoden met betrekking tot milieu- en architecturaal erfgoed op basis van historische studies en analyses.

Het hele pand was in bedrijf gebleven totdat het in de jaren zeventig werd verkocht. Tegenwoordig is het eigendom van de verschillende eigendommen verdeeld over openbare (gemeentelijke), religieuze (rooms-katholieke kerk - curie van Bergamo) en individueel of privé. De particuliere eigenaar heeft aangegeven voornemens te zijn werk in de fabriek her toe te wijzen, waarschijnlijk in verband met de dienstensector en terzelfdertijd om de culturele en toeristische activiteiten in het dorp te verbeteren.