Het historisch stadscentrum van Napels – Unesco werelderfgoed.

Napels zien en dan sterven, een uitdrukking komt uit het Italiaans zelf "Vedi Napoli e poi muori", maar werd via de Duitse schrijver Goethe Europees gemeengoed en betekent zoveel als: iets zo mooi en wonderbaarlijk vinden dat je daarna gerust dit ondermaanse wil verlaten. Het zou gaan om een woordspeling in het oorspronkelijk Italiaans op een nabijgelegen plaatsje Muori: eerst Napels zien en dan Muori (zien). Maar van dit stadje is nergens iets in de omgeving terug te vinden.  Als Muori was geweest, in wat overtrof het dan Napels? 

Voor Italianen zou Napels een stukje hemel op aarde zijn door de nabijheid van zowel een prachtige baai als de Vesuvius. De uitbarsting in 79 VC, heeft ook een deel van Napels zelf verwoest.  

Nu heeft Napels mij niet echt kunnen bekoren en ik zou hiervoor zeker niet de eeuwige jachtvelden opzoeken, maar het neemt niet weg dat het echt een speciale stad is, levendig, chaotisch, de plek van de pizza Margherita, koffie die er nergens beter smaakt, waar San Gennaro wordt aanbeden evenals Diego Maradona en Dries Mertens, en waar de maffia niet bestaat maar alom tegenwoordig is.

Buiten de obligate prachtige gebouwen, paleizen en musea, dwaal je door straatjes te nauw voor een auto vermist ze geblokkeerd worden door vooral te onpas gestationneerde Api, Cinquecenti, vol met wasgoed in alle vormen en kleuren die op draden hangen van één gevel naar de ander, tussen opgestapeld niet afgehaald vuilnis in een kakofonie van kleuren en geuren en luidruchtige Napoletani.

Zicht op Napels en de Vesuvius.

Napels, gelegen in Zuid-Italië en hoofdstad van de regio Campania, is een belangrijke havenstad in het centrum van de oude mediterrane regio en was een van de belangrijkste steden van het Magna Graecia. De stad speelde een sleutelrol in de overdracht van de Griekse cultuur naar de Romeinse samenleving Wat ik kon terugvinden is dat Napels eerst was gekend als Parthenope of Palaepolis in de 9e VC vervolgens opnieuw gevestigd als Neapolis (nieuwe stad) in 470 VC.  Het is daarom één van de oudste steden in Europa, waarvan het huidige stedelijke weefsel een selectie van opmerkelijke elementen van zijn lange en bewogen geschiedenis bewaart, zoals uitgedrukt in zijn stratenpatroon, zijn rijkdom aan historische gebouwen en parken, de voortzetting van veel van zijn stedelijke en sociale functies, de prachtige ligging aan de baai van Napels en de continuïteit van de historische gelaagdheid.

Het werd uiteindelijk een belangrijk cultureel centrum in de Romeinse Republiek, “civitas foederata”. Secties van de Griekse stadsmuren opgegraven sinds de Tweede Wereldoorlog en de opgegraven overblijfselen van een Romeins theater, begraafplaatsen en catacomben getuigen van deze geschiedenis.

In de 6e  eeuw NC werd Napels veroverd door het Byzantijnse rijk en werd het een autonoom hertogdom, later geassocieerd met de Noormannen, de dynastie van de Hohenstaufen en de Siciliaanse heerschappij. 

Castel dell'Ovo

Bewijs van deze periode omvat de kerken van San Gennaro, San Giorgio Maggiore en San Giovanni Maggiore met de overgebleven elementen van de 4e en 5e eeuwse architectuur, de kapel van Santa Restituta in de 14e eeuwse kathedraal en het Castel dell'Ovo, een van de meest substantiële overblijfselen uit de Normandische periode, hoewel ze later meerdere keren werden verbouwd. 

Kathedraal van San Gennaro

Tijdens de Anjou dynastie (1265-1442) werd Napels het levende symbool van het prestige, de waardigheid en de macht van de dynastie. De stad breidde zich uit met voorsteden en naburige dorpen. De Anjous begonnen ook aan een invloedrijke relatie met westerse kunst en architectuur, met name de Franse gotiek, geïntegreerd met Griekse en Arabische elementen. De kloosters van Santa Chiara en San Lorenzo Maggiore en de kerken van Donna Regina en l'lncoronata, San Lorenzo Maggiore, San Domenico Maggiore en de nieuwe kathedraal dateren uit deze periode.

Van de 15e tot de 17e eeuw werd Napels geregeerd door de Aragonezen, die de verdedigingswerken en het stratenpatroon opnieuw vormden en het Castel Nuovo grotendeels in de Toscaanse stijl bouwden als een van de belangrijkste centra van hun rijk. De periode van de Spaanse overheersing wordt gekenmerkt door het Koninklijk Paleis gebouwd in 1600 langs een kant van de imposante Piazza del Plebiscito, de liefdadigheidsinstelling Monte dei Poveri Vergognosi, het klooster van Sant'Agostino degli Scalzi en het Jezuïetencollege op Capodimonte.

Castel Nuovo

Vanaf 1734, onder de regering van de Bourbons, ontstond Napels, samen met Parijs en Londen, als een van de belangrijkste hoofdsteden van Europa. Het architecturale erfgoed van Napels uit deze periode was zeer invloedrijk en komt met name tot uiting in het interieurontwerp van de koninklijke paleizen en bijbehorende adellijke woningen die deel uitmaakten van het territoriale systeem dat zich tot ver buiten de stad uitstrekt. Belangrijke paleizen van de 18e eeuw zijn het grote paleis Albergo dei Poveri, het Nationaal Archeologisch Museum, de Certosa van Suor Orsola Benincasa op de heuvel van San Martino en de Villa Pignatelli.

Palazzo Reale

De samenstellende delen van het seriële eigendom zijn: het historische centrum van Napels; het district Villa Manzo, Santa Maria della Consolazione; Marechiaro; het district Casale; het district Santo Strato en de Villa Emma.

Unesco oordeelde in 1995 dat het historisch centrum van Napels (ongeveer 9 km² van de 17 km²) daarom ook niet op de lijst van het cultureel werelderfgoed kon ontbreken en hanteerde hiervoor twee van de tien criteria :

·        Criterium II - De ligging van de stad aan de baai van Napels geeft het een buitengewone universele waarde die in veel delen van Europa en daarbuiten een grote invloed heeft gehad. Napels heeft sinds de oudheid grote invloed uitgeoefend op de rest van Europa, als een belangrijk centrum in Magna Graecia en de Romeinse Republiek. Haar rol als een van de meest invloedrijke culturele centra in het Middellandse Zeegebied werd opnieuw bevestigd in de Middeleeuwen en opnieuw van de 16e tot 18e eeuw, was een van de belangrijkste Europese hoofdsteden en oefende belangrijke invloeden uit op veel culturele gebieden, vooral met betrekking tot kunst en architectuur.

·        Criterium IV -  Napels is een van de oudste steden van Europa, waarvan het eigentijdse stedelijke weefsel de elementen van zijn lange en bewogen geschiedenis behoudt. De rechthoekige rasterindeling van de oude Griekse stichting Neapolis is nog steeds waarneembaar en is inderdaad de basisvorm gebleven voor het huidige stedelijke weefsel van het historische centrum van Napels, een van de belangrijkste mediterrane havensteden. Van de Middeleeuwen tot de 18e eeuw was Napels een brandpunt van kunst en architectuur, uitgedrukt in zijn oude forten, de koninklijke ensembles zoals het Koninklijk Paleis van 1600, en de paleizen en kerken gesponsord door de adellijke families.

Het eigendom van het werelderfgoed van het historische centrum van Napels omvat alle essentiële elementen die bijdragen aan de rechtvaardiging van zijn buitengewone universele waarde. Deze omvatten het historische centrum zoals gedefinieerd door de Aragonese muren, evenals belangrijke elementen uit de 18e eeuw, waaronder belangrijke paleizen, evenals gebouwen voor gouvernementele, residentiële, universitaire, gezondheids- en sanitaire en kunstambachten. Deze gebouwen en functies vertegenwoordigen alle relevante periodes uit de geschiedenis van Napels en bevinden zich in een goede staat van instandhouding. De belangrijke historische relatie van de stad met de zee wordt gehandhaafd door het behoud van archeologische overblijfselen uit de Romeinse tijd langs de kust van de zee en de rehabilitatie van de kleine boot havens gevonden van Castel Nuovo tot Capo Posillipo.

Een kleine grenswijziging werd goedgekeurd door het Werelderfgoedcomité in 2011. Dit breidde het onderdeel "Historisch centrum van Napels" uit en voegde de componenten "District van Casale" en "District van Santo Strato" samen en breidde deze uit om een ontwikkeld en beschermd archeologisch gebied. Het pand is kwetsbaar voor gebrek aan onderhoud van het niet-monumentale stedelijke weefsel. De omgeving van het pand is intact en wordt niet bedreigd door ontwikkeling.

Het stadsplan heeft een hoge mate van authenticiteit en heeft veel sporen achtergehouden van de Grieks-Romeinse stad en de dambordlay-out van de 16e-eeuwse Spaanse wijken. De typologie van de openbare en particuliere gebouwen is goed bewaard gebleven als onderdeel van het huidige stadsplan, evenals in hun ruimtelijke, volumetrische en decoratieve kenmerken. Er is een opmerkelijke continuïteit in het gebruik van materialen, allemaal lokaal afgeleid, en opvallende visuele en materiële kenmerken, zoals de basis gele tufsteen, wit marmer en de grijze piperno. De technieken ontwikkeld voor het gebruik van deze materialen overleven in aanzienlijke mate en worden gebruikt in restauratie- en conserveringsprojecten.

Piazza del Gesu

Het Algemeen Stadsplan van 1972 identificeert het beschermde gebied van het historische centrum, waar alle ingrepen moeten worden goedgekeurd door de juiste Soprintendenza. Het Masterplan bevestigde de vereisten van het vorige plan door de reikwijdte van het gedefinieerde stadscentrum uit te breiden. Andere nationale en regionale statuten en voorschriften met betrekking tot planningcontrole en erfgoed zijn ook van toepassing op het historische centrum van Napels. De verantwoordelijke nationale agentschappen zijn het ministerie voor milieu en cultureel erfgoed, de regionale raad van Campania, de provinciale raad van Napels en de gemeenteraad van Napels. Het beheer van het werelderfgoed wordt uitgevoerd door een kantoor van de gemeente dat is opgericht voor de valorisatie van het historische centrum van Napels. 

De visie van het beheersplan is om het culturele erfgoed te beschermen en het  stedelijke weefsel te behouden, om traditionele sociaal-economische relaties en culturele productie, evenals de kwaliteit van het leven te ondersteunen, om het gemengde gebruik te handhaven, om de veiligheid en hygiëne te verbeteren en om het bewustzijn en begrip van erfgoedbronnen te vergroten. 

De reikwijdte is ook om het onroerend goed te integreren in het bredere territoriale systeem rond de Baai van Napels, Capri, Sorrento, Herculaneum en Pompeii, in de context van cultureel toerisme voor het gebied die ook op de werelderfgoedlijst staan en die in een andere blog zullen worden behandeld.