Luxe en decadentie – Leven aan de Romeinse goudkust.

“Want meer nog dan van het rijk zijn als zodanig, houden zij ervan door anderen te worden gefeliciteerd met hun rijkdom” (Lucianus, 2e eeuw na Christus)

Sedert 23 augustus loopt er in het Museum Het Valkhof te Nijmegen (NL) een tentoonstelling die een Italië freak moet gezien hebben en je kan dit nog doen tot 4 januari 2009. De tentoonstelling bied je een kijk op de Romeinse jet-set, een groep van superrijken die 2000 jaar geleden in immense villa's woonden aan de baai van Napels, een streek die het ideale decor was en nog is van een onbezorgd leven in overvloed met een mild klimaat en een vruchtbare bodem.

Deze expo kwam tot stand in samenwerking met het nationaal archeologisch museum van Napels en voor het eerst wordt een zo rijke collectie buiten Italië vertoont: muurschilderingen, beelden in brons en marmer en sieraden. Dankzij driedimensionale animaties krijg je ook een zicht op de achtverdiepingen tellende villa van Tiberius op Capri. En al deze luxe wordt gespekt met bijtende kritiek van de antieke schrijvers op het luxe leven. En dat dit niet enkel zo was aan de romeinse goudkust, bewijst de archeologische collectie van het museum dat deze luxe cultuur zelfs Nijmegen, de uiterste grens van het Romeinse rijk, had bereikt.

Een wereld van arm en rijk

“Wij blijven in leven door andermans inspanningen” (Plinius de Oudere, 1e eeuw na Christus)

Van de naar schatting 50 tot 80 miljoen inwoners van het Romeinse rijk behoorde hooguit 1% tot de welgestelden. Een scherpe tweedeling tussen arm en rijk was overal in de samenleving duide­lijk zichtbaar. Om de sympathie van het volk te winnen bekostigden de rijken - tijdens een ambtsperiode als bestuurder - gratis optre­dens van gladiatoren in de arena. Zij boden dus letterlijk "brood en spelen" aan. Topstukken rond dit thema zijn twee bronzen beenbeschermers van een gladiator en een helm van maar liefst 3,5 kilo.

Wie rijk was, had een of meer slaven voor uiteenlopende taken. De rijksten hadden een slaaf voor elke taak. Zij werkten in de huishouding maar ook op grote landbouwbedrijven. Een ijzeren voetklem is een stille getuige van de omstandigheden waaronder velen van hen leefden. De klem zat aan een balk vast in de vloer en verschillende slaven konden er tegelijk in worden vastgezet, ieder met één been.

Villa's en tuinen

“Zo zijn er fraaie verhalen over de murene van Crassus. Die vis had hij getooid met oorringen en halskettingenmet edelstenen, helemaal zoals een mooi meisje. Ja Crassus heeft om die vis gerouwd, zo hoor ik, en hij heeft hem ook begraven” (Aelianus, 2e eeuw na Christus)

Ja, ja die Crassus van ons gezegde : zo rijk zijn als Crassus ! Van Baia tot Sorrento lagen de villa's van de Romeinse jet-set dicht naast elkaar. In de steden Pompeii en Herculaneum bewoonden de welgestelden representatieve huizen. De villa's in de dichtbebouwde stad hadden soms geen ruimte voor een tuin. Daarom richtten de rijken hun huizen in met kleurrijke wandschilderingen van tuinen, planten, fonteinen en vogels. De tuinen van buitenvilla's aan zee werden opgeluisterd met prachtige fonteinen, marmeren vazen en talloze bronzen en marmeren beelden van Griekse makelij. Satyrs en faunen waren geliefd als tuinsculptuur. Ook de beschilderde Venus was ooit in een van de villatuinen te bewonderen. Sommige villa's hadden een privé bad. Gasten namen voorafgaand aan de maaltijd bij de heer des huizes een bad met warm water: een luxe waarmee de gastheer zijn rijkdom etaleerde. Voor het eerst ziet je een enige compleet bewaarde warmwaterinstallatie uit de Oudheid.

Eten en drinken

"Luxe is een verleidelijk kwaad." (Valerius Maximus, eind 1e eeuw voor en begin 1e eeuw na Christus)

Rijke Romeinen besteedden graag veel geld en tijd aan eten en drinken. Sommige fresco's tonen losbandige banketscènes. Gasten op aanligbedden aan rijk gedekte tafels worden bediend door slaven of vermaakt door meisjes van plezier. Een schildering laat zelfs een man zien die overgeeft, ondersteund door een slaaf. Glazen drinkhoorns, serviesgoed van bergkristal, een stilleven van zeebarbelen en een bronzen varkenspasteivorm geven een goed beeld van de rijke Romeinse eetcultuur

Vrouwen en schoonheid

Luxe heeft toeschouwers nodig” (Seneca, 1e eeuw na Christus)

Ook in de Oudheid bekommerden vrouwen zich om schoonheid en uiterlijk vertoon. Rijke dames tooiden zich met de kostbaarste sieraden. Topstuk is een diadeem van goud, versierd met goud­draad en met drie uitzonderlijk grote parels. Een houten kistje met ivoren decoratie vormt een prachtige antieke 'beautycase'. De inhoud is compleet bewaard gebleven: een bronzen spiegeltje, een gladde gouden ring, twee zilveren kledingspelden met goud filigraan, een klein zalfpotje, een spateltje, een kam, een naald en een ivoren haarnaald.

De audiogids is een must, en je kan naar hartelust foto's maken, enig nadeel het begruik van de flits is niet toegestaan maar met een 800 Asa instelling op je digitaaltje of dezelfde film voor diegenen die nog met rolletjes werken loont. Kijk maar naar ons fotoalbum voor een selectie van onze voorkeuren uit de collectie.

Chris & Leo, met dank aan de documentatiedienst van Het Valkhof Nijmegen voor basistekst en foto's.