Tiber bereikt het alarmpeil

Als groot liefhebber van Rome in het bijzonder en Italië in het algemeen wil ik deze informatie niet onthouden. Elke dag ontvangen wij zowat in het Nederlands informatie via SPQR, waar u zich vrijblijvend kan abonneren op hun quasi dagelijkse nieuwsbrief.

In Rome is het kommer en kwel en men wacht ongerust af in hoeverre het waterpeil van de Tiber de komende uren en dagen nog zal stijgen. De overvloedige regen van de voorbije dagen en een bijzonder ruwe zee, waardoor de normale uitstroom aan de monding de Tiber zwaar wordt gehinderd, zorgden de voorbije dagen voor een snelle toename van de hoeveelheid water. Op de Idroscalo Ripetta is het alarmpeil ondertussen bereikt, waarna het leger en de civiele bescherming gemobiliseerd werden in afwachting van mogelijke noodsituaties of evacuaties. De komende uren wordt nog meer regen voorspeld en de piek wordt morgen zondag verwacht. Instellingen zoals de Fatebenefratelli op het Tibereiland en het ziekenhuis van de Ridders van Malta in de omgeving van Magliana hebben eveneens hun noodscenario's klaar zodat ze in actie kunnen komen zodra het niveau van de rivier nog stijgt.

In Perugia is de Tiber inmiddels al buiten de oevers getreden.

De fiets- en wandelpaden langs de Tiberoever staan onder water. De politie heeft alle toegangen tot de oevers afgesloten met gele tape en waarschuwingsborden in vijf talen. Dat is absoluut nodig. Romeinen hebben een diep ontzag en veel respect voor hun Tiber maar toeristen vinden een en ander nogal spectaculair en aarzelen soms niet om het allemaal eens van dichterbij te bekijken. Waarbij ze niet beseffen dat ze met hun leven spelen. Bij het vorige grote Tiberalarm, twee jaar geleden, werden nog toeristen meegesleurd door het kolkende water toen ze te dichtbij kwamen om foto's te maken.

De komende uren wordt beslist of ook de oevers van de rivier Aniene worden afgesloten. De Aniene stroomt vanuit de Abruzzen westwaarts naar de Tiber in Rome. De Aniene slingert zich bijna 100 kilometer door het landschap ten oosten van Rome. Bij Tivoli stort de Aniene zich op spectaculaire wijze naar beneden in een zowat 160 meter hoge waterval. Ten noorden van Rome, bij de brug van de Via Salaria, stroomt de Aniene in de Tiber.

Brandweer en civiele bescherming werken nauw samen met de kustwacht. Men maakt zich immers ook zorgen over de toestand van de zee, die momenteel zeer onrustig is en door de forse golfslag de uitstroom van de Tiber fors tegenwerkt. De gevolgen daarvan zijn nu al merkbaar tot in Ostia. De dijken werden er doorbroken en het water stroomde de straten in. Voorlopig zonder veel schade aan de huizen. Met de massale aanvoer van zandzakjes wordt geprobeerd erger te voorkomen.

In Rome worden op de rivier patrouilles ingezet om de ligplaatsen van de boten te inspecteren en zo nodig extra te beveiligen. Ook de drijvende platforms worden gecontroleerd. De meest pessimistische voorspellingen sluiten immers niet uit dat de komende dagen de gevaarlijke drempel van 12,54 meter wordt bereikt. Die zorgde in december 2008 voor enorm veel ellende. Boten raakten op drift. Drie aken, waaronder een restaurantboot, werden toen van de oever losgeslagen door het stromende water en dreven af tot aan de Engelenbrug waar ze bleven vastzitten. Een herhaling van dat scenario wil men in ieder geval vermijden.

Ze zouden het vandaag niet meer moeten proberen, maar vorige week, tijdens de traditionele nieuwjaarsduik, doken vanaf de Ponte Cavour (aan de Ara Pacis) nog vier mensen in de Tiber. De oudste was 57, de jongste slechts 17. Die nieuwjaarsduik is een traditie die teruggaat tot 1946, toen een werkloze badmeester die probeerde werk te vinden in de filmindustrie vanaf de Ponte Cavour in het water sprong om zijn vaardigheden te demonstreren. Vreemd genoeg kreeg die stunt de daaropvolgende jaren telkens navolging en groeide uit tot een jaarlijks evenement waarnaar honderden mensen komen kijken. De sprong is officieel overigens verboden en wordt beschouwd als vrij gevaarlijk, omdat het water van de Tiber momenteel ijskoud en erg modderig is en de rivier eigenlijk niet diep genoeg is voor een duik vanaf een dergelijke hoogte.

De rivier treedt al eeuwenlang voortdurend buiten haar oevers, tot ze vanaf begin 1877 werd ingemuurd en de grootste ellende kon worden voorkomen. Deze gigantische werken duurden tot in 1926. De enorme muren die nu de Tiber in Rome nu bedwang houden, strekken zich uit over een lengte van 8 km. Voordat de Tiber werd ommuurd, was de rivier vlot bevaarbaar en had hij drie haventjes. In de Ponte Sisto is tussen de bogen een ronde opening uitgespaard. Vroeger werd er alarm geslagen zodra het water dat oog bereikte.Tiber in Rome was in de oudheid en in het verleden regelmatig de oorzaak van talrijke rampen en overstromingen. Wie dichtbij het Pantheon eens langs de kerk Santa Maria sopra Minerva wandelt ziet buiten rechts op de gevel een aantal stenen markeringen. Met die gevelstenen wordt de hoogte van het waterniveau bij een aantal Tiber-overstromingen doorheen de eeuwen aangegeven. Sommige aanduidingen hangen angstwekkend hoog. Je kan je alleen maar voorstellen hoe het geweest moet zijn toen de stad op die plek, tot op zo’n niveau overstroomd was. Ook elders in de stad vind je dergelijke alluvione-plakkaatjes regelmatig terug, als stil bewijs dat de Tiber een rivier is om terdege rekening mee te houden.

De Tiber (in het Italiaans Tevere en in het Latijn Tiberis) ontspringt in de Toscaanse Apennijnen, doorstroomt de regio's Umbrië en Lazio en mondt uit ten zuidwesten van Rome, bij Lido di Ostia, in de Tyrrheense Zee. De rivier is 393 km lang en heeft enkele zijrivieren: Nera, Aniene, Chiascio en Paglia. Van de twee delta-armen is de zuidelijke, Fiumara, grotendeels verzand; de andere, Fiumicino, is gekanaliseerd. De snel stromende rivier voert grote hoeveelheden sediment mee, waardoor het water groengrijs van kleur is en de monding zich door afzetting van dit materiaal jaarlijks ongeveer 3 meter zeewaarts verplaatst. De naam Tiber (Tevere) zou afkomstig zijn van de riviergod Tiberinus die een heiligdom had op het Tibereiland, wat zou verklaren waarom het Isola Tiberina wordt genoemd en niet Isola Teverina. Andere bronnen zeggen dat de naam komt van koning Tiberinus, die in de rivier werd begraven en die vanaf dan naar hem werd genoemd. De naam is zeker niet afkomstig van keizer Tiberius zoals sommigen weleens vertellen.

Hoewel Rome, qua ligging, op een ideale plaats is gebouwd, kreeg de stad al in de oudheid af te rekenen met herhaaldelijke overstromingen van de Tiber, die vaak grote schade aanrichtten, pakhuizen met graanvoorraden vernietigden en voor veel ellende zorgden. Daardoor ontstond al snel de verering van de riviergod Tiberinus of Volturnus, die zoals verteld op het Tibereiland een heiligdom had. Van de acht antieke bruggen in Rome zijn de Pons Fabricius (62 v. Chr.) en de Pons Cestius (46 v. Chr.) naar het Isola Tiberina nog steeds in gebruik. Beide bruggen verbinden het eiland met de stad, hierover zo meteen wat meer. Toen het meegevoerde slib de haven van Ostia ten zuiden van de monding deed verzanden, liet keizer Claudius de Portus Augusti of Romanus ten noorden van de Tibermond graven. Ook een nieuwe doorgraving naar zee (fossa Traiana), die in de Tiberdelta een kunstmatig eiland (Insula sacra) vormde, kon deze haven niet van verzanding redden.

De Ponte Fabricio (62 v. Chr.), ontleent zijn naam aan Lucius Fabricius, hoofdopziener der wegen, die hem ter vervanging van een andere brug liet construeren. De oorspronkelijke brug stond ook bekend als Pons Judaeorum (Jodenbrug) omdat hij naar het jodenkwartier leidde. Richting Trastevere ligt de Ponte Cestio (46 v. Chr.). Een klein beetje verderop zie je een stuk van de oudste Romeinse brug, de Pons Aemilius uit 179 v. Chr. Het was de eerste stenen brug en de allereerste ter wereld die met bogen werd gebouwd. Ze werd gebouwd door censor Marcus Aemilius Lepidus en stond model voor alle latere boogbruggen. Oorspronkelijk was het een houten brug op stenen pijlers, pas in 142 v. Chr. werden de drie stenen bogen aangebracht. Twee ervan werden in 1885 afgebroken voor de aanleg van de Ponte Palatino. De brug werd in 23 en 22 v. Chr. zwaar beschadigd door overstromingen. In 21 v. Chr. werd ze reeds gerestaureerd door Lepidus en Lollius.

In 1598 was het opnieuw prijs, ditmaal ging het om de misschien wel grootste overstroming die Rome ooit heeft gekend. Het waterpeil van de Tiber steeg van 5 tot 20 meter, een nabijgelegen kerk werd verwoest en zo’n 4.000 mensen vonden de dood. Ook de brug werd grotendeels verwoest. Na die ramp kreeg ze de naam Ponte Rotto (kapotte brug). De resten van deze eerste stenen brug kan je vandaag nog altijd zien. Als je naar de restanten van deze brug kijkt, is het fascinerend om te beseffen dat je op dat moment deel uitmaakt van ruim 2000 jaar Tiber-geschiedenis. Iets verderop zie je overigens ook de cloaca maxima, de oudste riool van Rome, uitmonden in de Tiber.

Aan de voet van de Spaanse Trappen, staat de bekende Fontana della Barcaccia. Die is in 1628 ontworpen door Pietro Bernini, de vader van de veel meer bekende en beroemde Gian Lorenzo Bernini. Een zoveelste overstroming van de Tiber had bij de grote overstroming van 1598 een klein bootje, een barca, tot op deze plaats laten afdrijven. Dat was zo uitzonderlijk dat de mensen er nog jaren nadien over bleven spreken. Bernini ontleende aan dit verhaal inspiratie voor het ontwerp van zijn barcacciafontein. Meer recent hebben in Rome nog zeer grote overstromingen plaatsgevonden in 1870 en 1900.

Bron: Nieuwbrief van Spqr van 09/01/2010.