Sassi en het park met de rotskerken van Matera - Unesco werelderfgoed.

Het is wonderbaarlijk, je zou het eens in je leven moeten gezien hebben. Met een vliegtuig vanuit Brussel vlieg je op Bari/Brindisi en daar kan je een wagen huren.  Gelegenheid dus over om ook een deel van Puglia te bezoeken en misschien ook de Trulli van Alberobello in het programma op te nemen, een site werelderfgoed die zeker aan bod komt.

Tot in de jaren 50 van de vorige eeuw was dit gebied gewoon bewoond, zonder comfort van water, elektriciteit, vensters en deuren, voor mens noch dier. Dit gebied is het meest opvallende, intacte voorbeeld van een in de rotsen uitgehouwen nederzetting in het Middellandse Zeegebied, perfect aangepast aan haar omgeving en ecosysteem. De eerste bewoonde zone dateert uit het Paleolithicum, terwijl latere nederzettingen tot op de dag van vandaag stadia van de menselijke geschiedenis illustreren. En dit op een harmonieus geïntegreerd wijze in het natuurlijke terrein en ecosysteem.

Gelegen in de Zuid-Italiaanse regio Basilicata, niet ver van de Golf van Taranto aan de Ionische Zee, omvatten de Sassi letterlijk vertaald stenen en het park van circa 130 rotskerken van Matera een complex van huizen, kerken, kloosters en hermitages ingebouwd in de natuurlijke grotten van de Murgia, een kalkhoudend kale hoogelandplateau gekenmerkt door diepe breuklijnen, canyons, ravijnen (gravine) , rotsen en grotten.

Met een oppervlakte van 1.016 ha bevat deze opmerkelijke en intacte grotbewonersplaats meer dan duizend woningen en een groot aantal winkels en werkplaatsen.

In 1993 werd het opgenomen in het werelderfgoed van Unesco als cultureel patrimonium.  En geniet want dit jaar is Matera ook Europese culturele hoofdstad. Hoog tijd dus om dit jaar zeker te bezoeken.  

Je zal de landschappen zeker herkennen uit de onnoemelijk reeks films die daar in dit prachtig decor zijn gedraaid met onder andere ‘The Passion of the Christ’ van en met Mel Gibson, ‘Il Vangelo secondo Matteo’ van Pier  Paolo Pasolini, ‘King David’ uit 1985 met Richard Gere en niet te vergeten ‘Christo si e fermato a Eboli’ uit 1979 van Francesco Rosi gebaseerd op de gelijknamige roman van Carlo Levi uit 1945.  Logeren kan in de Sassi zelf, in vroegere woningen die tot hotel zijn omgebouwd met een prachtig spektakel overdag en ’s avonds wanneer het ganse park baadt in een stemmige verlichting.

De vroegste huizen in de nederzetting waren eenvoudige grotten omsloten door een muur van uitgegraven blokken op de Sasso Caveoso en Sasso Barisano. Een romaanse kathedraal werd gebouwd op de Civita tussen de twee Sassi in de 13e eeuw. Het historische centrum behoudt het onderscheid van deze twee districten, de Barisano en Caveoso, en omvat ook de 15e-eeuwse wijk Casalnuovo en de 17e-18e-eeuwse ruggengraat van de stad ‘De Piano’ 

Wederom ga ik te rade bij de motivatie van Unesco, om de toetsing van de criteria na te gaan. De criteria vind je terug in mijn vorige blog.

• Criterium III - De Sassi en het park van de rotskerken van Matera vormen een uitstekend voorbeeld van een rotsachtige nederzetting, perfect aangepast aan de geomorfologische omgeving en het ecosysteem en vertonen continuïteit gedurende meer dan twee millennia.
• Criterium IV - De stad en het park vormen een uitstekend voorbeeld van een architecturaal ensemble en landschap dat een aantal belangrijke stadia in de menselijke geschiedenis illustreert.
• Criterium V - De Sassi en het park van de rotskerken van Matera hebben een hoge mate van authenticiteit.

De rotsachtige nederzetting vertoont bewijs van voortdurende bezetting van de prehistorie tot het midden van de twintigste eeuw. Er was enige onderbreking toen de hele bevolking van de Sassi na Wereldoorlog 2 werd verplaatst. Dit liep niet echt van een leien dakje, zoals je dit in Italië kan verwachten. De vrijgekomen plaatsen werden snel ingenomen door ongure types of bezet door mensen die weigerden om op elk voorstel in te gaan en zo snel hun huis (?) konden uitbreiden.

De evacuatie werd uitgevoerd om de sanitaire voorzieningen te verbeteren en de oude wijken te renoveren. Hoewel het verlaten van het gebied tot enige achteruitgang heeft geleid, heeft de terugkeer van mensen uit de jaren tachtig het traditionele gebruik en de traditionele functie hersteld en de geest en het gevoel van de plek verjongd.

De accommodatie van de Sassi en het park van de rotskerken zijn gebonden aan de nationale regelgeving voor de bescherming en het behoud van het cultureel erfgoed. Deze nationale regelgeving vereist de voorafgaande goedkeuring van de relevante lokale kantoren van het ministerie van cultureel erfgoed en activiteiten voor elke interventie of activiteit die van invloed is op het onroerend goed.

Het grootste deel van het historische gebied is eigendom van de staat en is verhuurd aan de gemeente Matera, waarbij het beheer van het historische gebied naar de gemeente wordt gedelegeerd en onder haar verantwoordelijkheid valt. Stadsplannen voor het juiste gebruik van het gebied liggen vast. Deze definiëren de regels, methoden voor interventies en voor geautoriseerde opdrachten om het architecturale, stedelijke, ecologische en economische herstel van de Sassi-districten en het hooglandplateau te waarborgen. Een tweede plan legt een bijzondere nadruk op residentiële ontwikkeling als middel om de Sassi te rehabiliteren en een lokale woonbevolking te herstellen.

De gemeente heeft een speciale afdeling opgericht "Ufficio Sassi", in samenwerking met verschillende lokale kantoren van het ministerie van cultureel erfgoed en activiteiten, om de planning van het werelderfgoed te beheren. Het Sassikantoor voert een reeks activiteiten uit, waaronder het waarborgen van de naleving van handelsreglementering voor zowel openbare als particuliere gebouwen binnen het werelderfgoed; beheer van gebouwen in Italiaanse staat; toewijzing van belastingen voor het herstel van particuliere en openbare gebouwen en monumenten; evenals de identificatie van historische documentatie om de kennis van de site te vergroten.

De gemeente Matera heeft nog andere kantoren die zich bezighouden met toerisme en cultuur die, in samenwerking met het Sassikantoor, strategieën voor toeristische toegang en culturele viering van de site identificeren en in praktijk brengen.

Een speciale wet  leidde tot de opstelling van een beheersplan tussen private en publieke partijen om de architecturale, stedelijke, ecologische en economische instandhouding van de oude Sassi-districten te waarborgen en het hooglandplateau van Murgia te beschermen.

Het pand heeft verdere regionale bescherming van de regio Basilicata. De wet creëerde de instelling van het archeologisch historisch natuurpark van de rotskerken van Matera. Deze instelling biedt bescherming aan ongeveer 6.500 ha om de natuurlijke open ruimte en archeologische vindplaatsen van de Murgia effectief te beschermen, inclusief het herstel en de valorisatie van gebieden van de prehistorische en historische archeologie. Deze wet voorziet verder in de bescherming, het behoud, de bescherming, de valorisatie en het beheer van de rotshabitat, van de natuurlijke ecosystemen, biotische gemeenschappen en hun habitat, biotypes en de relevante geologische, geomorfologische en speleologische formaties, waterlopen en verwante hydrologische systemen. Bovendien voorziet de wet in het onderwijzen en promoten van instandhoudingactiviteiten die de organisatie van het toerisme bevorderen en bevorderen, andere economische en productieve duurzame ontwikkeling van het park. Het voorziet verder in de instandhouding van de antropologische waarden, met bijzondere aandacht voor de landelijke nederzettingen.

Het park van de rotskerken heeft aanvullende bescherming krachtens regionale wet, die voorziet in samenwerking met het leidinggevend orgaan van het park, dat de nodige activiteiten en ingrepen plant en uitvoert om de plannen voor het park uit te voeren.

Er is waakzaamheid nodig met betrekking tot de ontwikkeling in de bufferzone tussen de  Sassi en de moderne stad Matera om ervoor te zorgen dat er geen negatieve gevolgen zijn voor de oude wijken. Het verhogen van het toerisme naar de site kan ook een negatieve invloed hebben op de presentatie en sfeer van het pand en moet worden beheerst via het bezoekersbeheer.